Posle uspešnog izvođenja duodrame Pluća, odigrane prošlog petka, palanačka publika je, u okviru „Kulturnog leta“, bila u prilici da vidi još jedno izuzetno ostvarenje, Noć bogova Mira Gavrana, u režiji mladog reditelja Marka Manojlovića, i izvođenju tri barda domaćeg glumišta – Vojina Ćetkovića, Dejana Lutkića i Nebojše Ilića.
Očekivano, bašta biskopa i ovoga puta bila je ispunjena do poslednjeg mesta, odnosno ovaj prostor se pokazao pretesnim za brojne palanačke ljubitelje teatra. Dobar izbor pozorišnog repertoara „Kulturnog leta“, u tom je smislu već dosegao jedan od ciljeva njegovog organizovanja – reprezentativnu kulturnu ponudu, kakvu ovdašnji ljubitelji i poštovaoci kulture odavno zaslužuju.
Radnja predstave smeštena je u kvaziistorijski kontekst. Proslavljajući desetogodišnjicu prijateljstva, kralj Luj XIV, poznat i pod imenom Kralj Sunce, dvorska luda, i pisac, Žan Baptist Molijer, tokom pijanke, vodeći svakovrsne razgovore, na kraju dospevaju u situaciju u kojoj domaćin gozbe, kralj, od svojih gostiju zahteva da pred njim izvedu komičnu farsu u kojoj se ismeva samo kraljevsko veličanstvo, koju su već izvodili iza leđa svoga vladara.
Napominjući u didaskalijama da Noć bogova nije istorijska drama, Gavran potcrtava onaj, još kod Aristotela, učinjen uvid – da se u refleksiji nekog događaja vidi više nego u njegovoj pukoj istoriografskoj (re)kontrukciji. Luj XIV, njegova dvorska luda, i pisac Molijer, u tom smislu su više od istorijskih ličnosti, jer personifikuju odnose moći, čija je polimorfnost bliža savremenom svetu, nego periodu u koji je radnja postavljena.
Gavranov dramaturški postupak je sučeljavanje stvarnosti i njenog prikazivanja, putem predstave u predstavi; izvođenje farse o Kralju Sunce je predstavljanje njegove vladavine u „krivom ogledalu“. Sa druge strane, suočavanje gledalaca sa ovom dvojnom perspektivom predstavlja drugi refleksivni sloj.
Nesumnjiva moć vladara suočena je, tako, sa intelektualnom snagom refleksije, odnosno prividnom neracionalnošću ismevanja, a kao poprište moći ovde se ispostavlja i prijateljstvo trojice ljudi, različitog društvenog statusa.
Nedoumice podrazumeva i sama pozicija vladara. Kada tolerancija prema prijateljima postaje opasna po sam vladarski položaj? Kada treba stegnuti omču, odnosno u kojim situacijama je mudro dopustiti „ventile pražnjenja“. Ove, makijavelističke dileme – koje je Kralj Sunce nesumnjivo rešavao u svoju korist, o čemu svedoči i njegova sedamdesetdvogodišnja vladavina – suptilno i između redova prosijavaju u replikama Vojina Ćetkovića, koji višeslojno interpretira lik francuskog vladara.
Igrajući lik koji nije istorijski fundiran, Dejan Lutkić se našao pred najizazovnijim zadatkom u ovoj predstavi. Dvorska luda u Gavranovoj drami nije duhoviti zabavljač, već je ovaj posao zapravo paravan – glavnog kraljevog žbira i tajnog savetnika, čija moć ima svoje kanale, nezavisne od političke neprikosnovenosti samog Luja XIV. Prividna prijaznost moćnika, odnosno njihova privrženost produktima duha, otkrivaju svoju tamnu stranu. Dejan Lutkić, najpre ubedljivo tumačeći lik lude, u završnoj slici se, u preokretu, otkriva u ulozi intelektualnog progonitelja intelektualaca – zanimanju koje je potrebno svakoj vlasti, i svakom vlastodršcu.
Manojlovićeva režija, ističući pomenute refleksivne lukove Gavranovog dela, uspešno prelazi „istorijsku rampu“, obraćajući se našem vremenu i prilikama – čemu doprinose i „otvoreni kostimi“ Maje Mirković, ali i sasvim svedena scenografija. Reditelju polazi za rukom da nadiđe dnevno-politički kontekst, odnosno da ostane veran onoj tradiciji političkog teatra u kojoj se socijalne prilike skeniraju izvan njihovih svakodnevnih marginalija.
Poseban kvalitet Noći bogova je ubedljiva igra ansambla, kome uspeva da proizvede pravu pozorišnu atmosferu.
Saopštenje za javnost “Kulturnog leta”
foto: Valentina Senić
